مدیریت منابع انسانی چیست؟

منابع انسانی هم به افرادی گفته می‌شود که برای یک سازمان کار می‌کنند و هم به بخش یا دپارتمانی که مسئولیت مدیریت چرخۀ عمر شغلی کارکنان را بر عهده دارد. با این حال، در محیط کار، وقتی صحبت از منابع انسانی می‌شود، اغلب منظور بخش مدیریت منابع انسانی است.

این مطلب به شما کمک می‌کند تا با تعریف منابع انسانی و انواع آن، اهمیت منابع انسانی در سازمان‌ها، وظایف کلیدی بخش منابع انسانی و شغل مدیر منابع انسانی آشنا ‌شوید.

تعریف منابع انسانی

منابع انسانی (Human Resources) که به‌اختصار HR نامیده می‌شود، بخشی از یک سازمان است که وظیفۀ یافتن، جذب، غربالگری و آموزش افراد واجد شرایط برای استخدام را بر عهده دارد. همچنین، ارائۀ مزایا و تسهیلات به کارکنان را نیز مدیریت می‌کند.

در دنیای امروز که همه چیز به‌سرعت در حال تغییر است، سازمان‌ها برای موفقیت خود به افراد بااستعداد و کارآمد نیاز دارند و رقابت برای جذب چنین کارکنانی بسیار تنگاتنگ است. بخش منابع انسانی در این زمینه نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. HR باید بتواند با تغییرات سریع محیط کسب‌وکار و نیازهای روزافزون کارکنان سازگار شود. به عبارت دیگر، HR پل ارتباطی میان سازمان و کارکنان است و به هر دو طرف کمک می‌کند تا به اهداف خود برسند.

اصطلاح «منابع انسانی» اولین بار در سال ۱۸۹۳ توسط جان آر. کامنز (John R. Commons)، اقتصاددان برجستۀ آمریکایی، در کتاب توزیع ثروت (The Distribution of Wealth) مطرح شد. با این حال، در قرن بیستم بود که دپارتمان‌ها یا بخش‌های منابع انسانی به طور رسمی راه‌اندازی شدند و وظیفۀ حل سوءتفاهمات بین کارمندان و کارفرمایان را بر عهده گرفتند.

انواع منابع انسانی

منابع انسانی (HR) را می‌توان از دو جنبۀ مجزا مورد بررسی قرار داد:

• به عنوان یک کارکرد (Function)

منابع انسانی شامل فرایندها، رویه‌ها و استراتژی‌هایی است که برای جذب، توسعه و حفظ کارکنانی به کار می‌رود که در نهایت به موفقیت کلی شرکت کمک می‌کنند. در این معنا، HR بر فعالیت‌هایی مانند برنامه‌ریزی نیروی کار، مدیریت استعدادها، برنامه‌ریزی جانشین‌پذیری و به‌کارگیری بهترین شیوه‌های منابع انسانی برای اطمینان از داشتن نیروی کار مناسب جهت دستیابی به اهداف بلندمدت سازمان تمرکز دارد. 

متخصصان منابع انسانی با شناسایی شکاف‌های مهارتی، ایجاد برنامه‌های یادگیری و توسعه و اجرای سیستم‌های مدیریت عملکرد، بر به حداکثر رساندن توانمندی کارکنان در جهت موفقیت سازمان تأثیر می‌گذارند.

• به عنوان یک بخش (Department)

منابع انسانی به عنوان یک بخش مستقل در سازمان، مسئولیت مدیریت فعالیت‌های مرتبط با نیروی کار را بر عهده دارد. این فعالیت‌ها شامل فرایندهایی مانند استخدام و پذیرش کارکنان جدید، مدیریت حقوق و مزایا، آموزش و توسعه، مدیریت عملکرد و روابط کارکنان تا زمان خروج (جدایی یا بازنشستگی آن‌ها) می‌شود.

نقش منابع انسانی در همسو کردن اهداف تجاری سازمان با نیازها و آرزوهای کارکنان بسیار حیاتی است. متخصصان این بخش با برنامه‌ریزی نیروی کار، مدیریت استعدادها، برنامه‌ریزی جانشین‌پروری و به‌کارگیری بهترین شیوه‌های منابع انسانی، مطمئن می‌شوند که سازمان از نیروی کار مناسب برای ادامۀ فعالیت و دستیابی به اهداف بلندمدت خود برخوردار است.

دوره جامع مدیریت منابع انسانی

مشاهده دوره

وظایف مدیر منابع انسانی

بخش منابع انسانی، جزء جدایی‌ناپذیر هر سازمانی (فارغ از اندازۀ سازمان) است که بر روی مهم‌ترین دارایی آن یعنی نیروی کار تمرکز دارد. وظیفۀ اصلی این بخش، به حداکثر رساندن بهره‌وری کارکنان و محافظت از سازمان در برابر هرگونه مشکلی است که ممکن است با نیروی کار مرتبط باشد.

کارکنان بخش منابع انسانی، مسئولیت‌های مختلفی را بر عهده دارند که در نهایت به ایجاد یک محیط کاری پویا و باانگیزه برای کارکنان منجر می‌شود. در ادامه، به برخی از وظایف اصلی بخش منابع انسانی اشاره می‌کنیم:

• جذب و استخدام نیروی کار: یافتن، جذب و استخدام افراد واجد شرایط برای مشاغل مورد نیاز سازمان، از طریق بررسی رزومه‌ها، برگزاری مصاحبه‌ها و انجام فرایند گزینش؛
• آموزش و توسعۀ کارکنان: طراحی و اجرای برنامه‌های آموزشی برای ارتقای مهارت‌های کارکنان و بهبود عملکرد آن‌ها در شغلشان؛
• حمایت از کارکنان جدید: خوش‌آمدگویی و معرفی کارکنان جدید به سازمان، کمک به آن‌ها برای وفق پیدا کردن با محیط کار و آشنا شدن با وظایفشان؛
• جبران خدمت و مزایا: تعیین حقوق، پاداش و مزایای جانبی کارکنان بر اساس شغل، عملکرد و قوانین؛
• نگهداشت نیرو: ایجاد محیط کاری مناسب برای انگیزه بخشیدن به کارکنان و جلوگیری از ترک خدمت آن‌ها؛
• خروج نیرو: مدیریت فرایند خروج کارکنان از سازمان بر اساس قوانین و رویه‌های موجود؛
• نگهداری اطلاعات کارکنان: جمع‌آوری، حفظ و به‌روزرسانی اطلاعات مربوط به کارکنان، مانند سوابق استخدامی، حقوق و مزایا و سوابق آموزشی؛
• تضمین انطباق با قوانین کار: اطمینان از اینکه سازمان با قوانین و مقررات کار، از جمله قوانین مربوط به حداقل حقوق، ساعات کار، مرخصی و بیمه، مطابقت دارد؛
• به‌روزرسانی قوانین: به‌روز ماندن با قوانین و مقرراتی که بر روابط کارکنان با کارفرما تأثیر می‌گذارد.

با درک این وظایف، می‌توانیم به اهمیت و نقش کلیدی بخش منابع انسانی در موفقیت و پویایی یک سازمان پی ببریم. کارکنان حرفه‌ای و کارآمد در این بخش با ایجاد رویکردهای نوین و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت، می‌توانند به رشد و توسعۀ نیروی کار و در نهایت به پیشرفت کل سازمان کمک کنند.

فعالیت‌های کلیدی بخش منابع انسانی (HR)

بخش منابع انسانی (HR) به منظور خلق ارزش برای یک سازمان، باید بر روی ۶ فعالیت کلیدی مرتبط با نیروی انسانی تمرکز کند:

1. مدیریت و استفادۀ مؤثر از نیروی کار: HR باید با ایجاد محیط کاری مناسب، برنامه‌ریزی نیروی کار و آموزش و توسعۀ کارکنان، بهره‌وری کارکنان را به حداکثر برساند.
2. ارتباط عملکرد و پاداش با مهارت‌ها: سیستم ارزیابی عملکرد و پاداش کارکنان باید بر اساس مهارت‌ها و توانمندی‌های آن‌ها طراحی شود. بدین ترتیب، کارکنان با انگیزۀ بیشتری برای ارتقای مهارت‌های خود تلاش می‌کنند.
3. توسعۀ مهارت‌ها برای بهبود عملکرد فردی و سازمانی: بخش HR وظیفه دارد تا با برگزاری دوره‌های آموزشی و برنامه‌های توسعۀ فردی، به کارکنان در ارتقای مهارت‌هایشان کمک کند. در نتیجه، عملکرد کل سازمان نیز بهبود می‌یابد.
4. تقویت نوآوری، خلاقیت و انعطاف‌پذیری: در بازار رقابتی امروز، سازمان‌ها نیازمند کارکنانی خلاق و نوآورند. HR با ایجاد فضایی سرشار از نوآوری و تشویق کارکنان به ایده‌پردازی، به افزایش خلاقیت و انعطاف‌پذیری سازمان کمک می‌کند.
5. به‌کارگیری رویکردهای جدید در طراحی فرایندهای کاری، برنامه‌ریزی جانشین‌پروری، توسعۀ شغلی و تحرک بین‌سازمانی: HR با به‌روزرسانی و بهبود فرایندهای کاری، برنامه‌ریزی جایگزینی برای مدیران و کارکنان کلیدی، ایجاد فرصت‌های ارتقای شغلی و تسهیل جابه‌جایی کارکنان واجد مهارت‌های خاص بین سازمان‌ها، به چابکی و پویایی سازمان کمک می‌کند.
6. مدیریت پیاده‌سازی و یکپارچه‌سازی فناوری از طریق بهبود جذب نیرو، آموزش و ارتباط با کارکنان: با استخدام افراد آشنا به فناوری، برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی و برقراری ارتباط مؤثر با کارکنان در خصوص تحولات فناوری، بخش HR می‌تواند سازمان را در مسیر بهره‌مندی از فناوری‌های جدید همراهی کند.

اهمیت مدیر منابع انسانی در سازمان‌ها

بخش منابع انسانی (HR) به دلایل مختلف، نقشی حیاتی در سازمان ایفا می‌کند. در اینجا به برخی از این دلایل اشاره می‌کنیم:

• تسهیل در برنامه‌ریزی استراتژیک نیروی کار: منابع انسانی با همسو کردن استعدادها با اهداف تجاری، برنامه‌ریزی نیروی کار را تسهیل می‌کند و اطمینان می‌دهد که سازمان از نیروی کار مناسب برای دستیابی به اهداف بلندمدت خود برخوردار است.
• اجرای فرایندهای مؤثر جذب استعداد: بخش منابع انسانی با اجرای فرایندهای کارآمد جذب استعداد، بهترین افراد را برای جایگاه‌های شغلی مناسب استخدام می‌کند.
• تقویت فرهنگ سازمانی مثبت: منابع انسانی با اجرای رویه‌هایی که منجر به افزایش مشارکت و حفظ کارکنان می‌شود، به تقویت یک فرهنگ سازمانی مثبت کمک می‌کند.
• ارتقای رضایت شغلی و امنیت مالی کارکنان: منابع انسانی با مدیریت مزایا و جبران خدمت، رضایت شغلی و امنیت مالی کارکنان را ارتقا می‌بخشد.
• افزایش بهره‌وری از طریق آموزش و توسعه: منابع انسانی با راه‌اندازی برنامه‌های آموزش و توسعه، اجرای تکنیک‌های مدیریت عملکرد و برنامه‌های تشویقی، می‌تواند ابتکاراتی را برای افزایش بهره‌وری کارکنان به اجرا درآورد و آن‌ها را برای عملکرد بهتر ترغیب کند.
• کاهش هزینه‌های سازمان: منابع انسانی با بهینه‌سازی فرایندهای جذب نیرو یا کاهش غیبت و جابه‌جایی کارکنان، می‌تواند به صرفه‌جویی در هزینه‌های سازمان کمک کند.
• تقویت روحیۀ کارکنان: منابع انسانی با مدیریت مؤثر تعارضات، نگرانی‌ها و شکایات، به تقویت روحیۀ کارکنان کمک می‌کند.
• تضمین انطباق با قوانین و مقررات: منابع انسانی با اطمینان از انطباق سازمان با قوانین و مقررات کار، از حقوق کارکنان محافظت می‌کند.
• حمایت از توسعۀ سازمان: منابع انسانی با تقویت توانمندی‌های سازمانی و بهبود فرایندها و استراتژی‌ها، از توسعۀ سازمان حمایت می‌کند.

تعریف مدیریت منابع انسانی (HRM)

از دهۀ ۱۹۸۰ میلادی، شاهد حرکت جدیدی در راستای اعمال رویکردهای راهبردی در بخش‌های منابع انسانی بودیم. این جنبش مبتنی بر تحقیقاتی بود که تأثیر مسائل کارکنان بر موفقیت بلندمدت سازمان را نشان می‌داد.

مجموع این راهبردها اغلب «مدیریت منابع انسانی» (HRM) نامیده می‌شود. HRM یک رویکرد راهبردی برای مدیریت کارکنان، فرهنگ سازمانی و محیط کار است. هدف اصلی این رویکرد، ایجاد شرایطی است که در آن کارکنان بتوانند به موثرترین و پربازده‌ترین شکل ممکن وظایف خود را انجام دهند.

هر بخش منابع انسانی که از راهبردهای HRM استفاده ‌کند، به طور معمول نقش فعال‌تری در بهبود نیروی کار سازمان ایفا می‌کند. این بخش ممکن است فرایندها، رویکردها و راه‌حل‌های تجاری را به مدیریت پیشنهاد دهد.

گوگل یک سازمان نمونه در این زمینه است؛ زیرا از طریق بخش منابع انسانی خود، رویکرد فعال‌تری را در روابط کارکنان اتخاذ کرده است. این شرکت مزایای زیادی را برای کارمندان خود در نظر گرفته است، از جمله مراکز سلامت، وعده‌های غذایی و میان‌وعده‌های رایگان، مراکز تناسب اندام، برنامه‌های ماساژ و پشتیبانی ارگونومی. در باور گوگل، کارمند راضی، معادل است با کارمند پربازده.

در مدیریت منابع انسانی، از برخی معیارها برای ارزیابی موفقیت نیروی کار استفاده می‌شود؛ معیارهایی مانند:

• نرخ رضایت شغلی کارکنان
• نرخ پایین ترک خدمت کارکنان
• بهره‌وری و بازدهی کارکنان
• مهارت و دانش کارکنان
• ایمنی و سلامت کارکنان در محیط کار

این معیارها، به بخش منابع انسانی در برنامه‌ریزی و اجرای استراتژی‌های مؤثر برای توسعه و به‌کارگیری نیروی کار کمک می‌کند. این استراتژی‌ها در نهایت منجر به افزایش بهره‌وری کل سازمان و دستیابی به اهداف بلندمدت آن می‌شود.

به طور کلی، مدیریت منابع انسانی فراتر از صرفا استخدام و پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان است. این حوزه بر ایجاد یک اکوسیستم پویا و حمایتی برای کارکنان تمرکز دارد تا آن‌ها بتوانند از حداکثر توان خود برای پیشبرد اهداف سازمان استفاده کنند.

وظایف مدیریت منابع انسانی (HRM)

همان‌طور که گفتیم، مدیریت منابع انسانی (HRM) یک رویکرد نظام‌مند برای مدیریت نیروی کار سازمان است که به حصول اهداف سازمانی کمک می‌کند. در این حوزه، مدیران منابع انسانی بر تمامی جنبه‌های مرتبط با نیروی کار از جمله استخدام، آموزش، جبران خدمت، ایجاد انگیزه، ارتقای شغلی و حفظ کارکنان نظارت دارند.

برای مثال، بخش مدیریت منابع انسانی با استخدام افرادی که از نظر فرهنگی با سازمان همخوانی داشته باشند، به دنبال آن است که نرخ ماندگاری کارکنان را بالا ببرد و بهره‌وری آن‌ها را افزایش دهد. همچنین، با اجرای استراتژی‌های مختلف برای ایجاد انگیزه در کارکنان، آن‌ها را به عملکرد بهتر ترغیب می‌کند.

به طور کلی، نقش مدیریت منابع انسانی فراتر از وظایف اداری است. این حوزه نقشی اساسی در شکل‌دهی به جهت‌گیری‌های استراتژیک شرکت و ایجاد یک محیط کاری پویا، فراگیر و کارآمد ایفا می‌کند.

در اینجا به برخی از وظایف کلیدی مدیریت منابع انسانی اشاره می‌کنیم:

• استراتژی نیروی کار: برنامه‌ریزی برای تأمین نیروی کار مورد نیاز سازمان با در نظر گرفتن اهداف بلندمدت؛
• استخدام و جذب نیرو: یافتن، جذب و استخدام افراد واجد شرایط برای مشاغل مورد نیاز سازمان؛
• آموزش و توسعه: ارتقای مهارت‌ها و دانش کارکنان برای بهبود عملکرد آن‌ها؛
• جبران خدمت و مزایا: تعیین حقوق و دستمزد رقابتی، پاداش‌ها و سایر مزایا برای کارکنان؛
• مدیریت عملکرد: ارزیابی عملکرد کارکنان و ارائۀ بازخورد برای بهبود عملکرد آن‌ها؛
• روابط کارکنان: ایجاد و حفظ محیط کاری مثبت و مبتنی بر احترام متقابل؛
• انضباط: رسیدگی به تخلفات کارکنان و اعمال تنبیهات لازم.

با درک اهمیت مدیریت منابع انسانی، سازمان‌ها می‌توانند از نیروی کار خود به عنوان یک مزیت رقابتی بهره‌مند شوند و به اهداف کلی خود دست یابند.

شغل مدیر منابع انسانی

مدیر منابع انسانی (HR Director) همانند ناخدای کشتی، هدایت نیروی کار سازمان را برعهده دارد. او بالاترین رده در بخش منابع انسانی است و مسئولیت کل استراتژی و رفاه کارکنان در طول دورۀ کاری آن‌ها را بر عهده دارد، از جذب استعدادهای برتر تا اطمینان از رضایت و بهره‌وری آن‌ها.

در اینجا به شرح وظایف کلیدی یک مدیر منابع انسانی می‌پردازیم:

رهبری استراتژیک

• تدوین و اجرای استراتژی‌های منابع انسانی که با اهداف کلی سازمان همسو باشند.
• نظارت بر تمامی فعالیت‌های منابع انسانی و اطمینان از اینکه این فعالیت‌ها به موفقیت کسب‌وکار کمک می‌کنند.
• به‌روز ماندن در مورد روندها و بهترین شیوه‌های حوزۀ منابع انسانی برای اجرای راه‌حل‌های نوآورانه.

برنامه‌ریزی نیروی کار و جذب استعداد

• تجزیه‌وتحلیل نیازهای آتی نیروی کار و ایجاد برنامه‌هایی برای جذب و استخدام بهترین استعدادها.
• رهبری فرایند استخدام و تضمین شیوه‌های استخدام کارآمد و مؤثر.
• نظارت بر برنامه‌های خوش‌آمدگویی برای ادغام روان کارکنان جدید در سازمان.

روابط و تعهد کارکنان

• ایجاد محیط کاری مثبت و پربازده که انگیزۀ کارکنان را بالا برده و آن‌ها را در سازمان حفظ کند.
• مدیریت روابط کارکنان، رسیدگی به نگرانی‌ها و حل مؤثر درگیری‌ها.
• تدوین و اجرای برنامه‌هایی برای افزایش تعهد و رضایت کارکنان.

جبران خدمت و مزایا

• نظارت بر طراحی و اجرای بسته‌های جبران خدمت و مزایای رقابتی.
• اطمینان از انطباق با تمامی قوانین و مقررات مربوط به حقوق و مزایای کارکنان.
• تجزیه‌وتحلیل روندهای جبران خدمت برای جذب و حفظ بهترین استعدادها.

انطباق و مدیریت ریسک

• اطمینان از انطباق سازمان با تمامی قوانین و مقررات حوزۀ کار.
• تدوین و اجرای سیاست‌هایی برای به حداقل رساندن ریسک‌های مرتبط با منابع انسانی.
• به‌روز ماندن در مورد تغییرات قانون و ارائۀ مشاوره به مدیریت در خصوص چالش‌های انطباق با تغییرات.

یادگیری و توسعه

• نظارت بر توسعه و اجرای برنامه‌های آموزشی برای ارتقای مهارت‌های کارکنان.
• شناسایی نیازهای آموزشی و ایجاد فرصت‌هایی برای رشد و توسعۀ کارکنان (توسعۀ فردی، خودشناسی و…).
• ترویج فرهنگ یادگیری مستمر در سازمان.

مدیریت بخش منابع انسانی

• رهبری و هدایت تیم منابع انسانی، تعیین اهداف و تضمین عملکرد آن‌ها.
• نظارت بر بودجۀ منابع انسانی و تخصیص مؤثر منابع.
• به‌کارگیری فناوری‌های مرتبط با منابع انسانی برای ساده‌سازی فرایندها و بهبود کارایی.

مهارت‌ها و تجربۀ مورد نیاز برای شغل مدیر منابع انسانی

• داشتن مدرک کارشناسی ارشد در مدیریت منابع انسانی، مدیریت بازرگانی یا رشته‌ای مرتبط؛
• سابقۀ بالا در رهبری و مدیریت منابع انسانی؛
• تفکر استراتژیک و مهارت بالا در حل مسئله؛
• مهارت‌های عالی در زمینۀ ارتباطات، روابط بین فردی و مذاکره؛
• دانش عمیق قوانین کار و مقررات استخدامی؛
• توانایی به‌روز ماندن در مورد روندها و بهترین شیوه‌های حوزۀ منابع انسانی.

به طور کلی، مدیران منابع انسانی نقشی حیاتی در داشتن نیروی کار قوی و متعهد در سازمان ایفا می‌کنند. آن‌ها شریک استراتژیک مدیرعامل و سایر رهبران ارشد هستند و با رویکردی مبتنی بر نیروی انسانی، سازمان را در جهت دستیابی به اهدافش هدایت می‌کنند.

جمع‌بندی

بخش منابع انسانی (HR) یک سازمان، کل دورۀ کاری یک کارمند را مدیریت می‌کند؛ از جذب و استخدام اولیه گرفته تا دورۀ خوش‌آمدگویی و آموزش، ارتقای مهارت‌ها و در نهایت خروج از سازمان (بازنشستگی یا پایان همکاری). همچنین، وظیفه دارد تا با بررسی و پیگیری روندهای حاکم بر صنعت و قوانین مرتبط با کار، از انطباق سازمان با آن‌ها مطمئن شود.

در حال حاضر، دپارتمان‌های منابع انسانی با تمرکز بر مدیریت منابع انسانی (HRM)، با سرمایه‌گذاری‌ راهبردی و اجرای ابتکارات مختلف، به دنبال بهبود نیروی کار خود هستند. هدف بلندمدت HRM، داشتن نیروی انسانی کارآمد، باانگیزه و راضی است که به پیشرفت و موفقیت سازمان کمک ‌کند.